Epigenetica zou antwoorden moeten geven

Liefdeloosheid, honger en geweld, maar ook positieve levensomstandigheden laten sporen na in ons erfelijk materiaal. Epigenetica geeft nieuwe inzichten in wat een mens tot mens maakt.

Niet alleen fysieke, maar ook emotionele belasting vormt de genen.

Genen maken ons tot wat we zijn. Ze worden geërfd en vormen ons voor de rest van ons leven. Dit  idee bereikte een hoogtepunt in het jaar 2000, toen in de VS het menselijk genoom werd ontcijferd. Onderzoek en maatschappij waren ervan overtuigd: als we het erfelijk materiaal kennen, dan kennen we de mens.

Maar de euforie verdween snel. Het bleek dat de ongeveer 22.500 genen alleen niet significant genoeg zijn. Wetenschappers ontdekten dat genen niet alleen sturen, maar ook gestuurd worden – dat omgevingsinvloeden sporen achterlaten in het genoom.

Liefde en stress werken door tot in de individuele cel

Epigenetische studies tonen aan dat er beslissende processen plaatsvinden op het niveau boven de DNA-streng. De kleinste chemische aanhangsels zorgen ervoor dat individuele genen worden ingeschakeld en andere worden uitgeschakeld. “Alles wat we ervaren heeft invloed op deze schakelaars,” legt de Duitse wetenschapsauteur Peter Spork uit. Liefde, stress, opvoeding, trauma, maar ook voeding en sport hebben invloed op de individuele cellen. Ze kunnen een organisme permanent vormen.

Dat leefomstandigheden de regulatie van genen beïnvloeden, hebben onderzoekers van ETH Zürich op duidelijk wijze aangetoond, aan de hand van het voorbeeld van fruitvliegen. Ze kweekten embryo’s gedurende een bepaalde periode op 37 graden in plaats van de gebruikelijke 25 graden. Als gevolg van de hitteschok kregen de proefdieren een rode in plaats van witte kleur ogen. De verantwoordelijke DNA-sequenties bleven hetzelfde. Wat aangepast was, waren de epigenetische markeringen op hun oppervlak. Ze veranderden permanent:

De nakomelingen van de roodogige fruitvliegjes hadden ook rode ogen

Niet alleen fysieke, maar ook emotionele spanningen vormen de genen. Zo melden nakomelingen van vluchtelingen nachtmerries, ook al zijn zij in een veilig land geboren. Kinderen voelen de gevolgen van ouderlijk trauma, zelfs als het voor hen verborgen wordt gehouden. Lang ging men ervan uit, dat het lijden wordt doorgegeven via gedrag. Epigenetische studies leveren nu het bewijs dat er ook biologische processen bij betrokken zijn.

Bij overlevenden van de Holocaust vonden onderzoekers onder meer epigenetische veranderingen in een gen dat verantwoordelijk is voor het verwerken van stress. Dit is bij hen sterker geblokkeerd dan bij Joden die niet het slachtoffer waren van vervolging. Bij de kinderen die na de oorlog werden geboren, werd precies het tegenovergestelde waargenomen. Het gen in kwestie is minder geblokkeerd; zij hebben meer kans op stressgerelateerde ziekten.

Psyche reageert op stress

“Geweld, seksueel misbruik, verwaarlozing en vernedering kunnen leiden tot psychische aandoeningen”, zegt Isabelle Mansuy, hersenonderzoeker aan de universiteit en de ETH Zürich. Bij muizen, zegt ze, is aangetoond dat sommige gevolgen van negatieve ervaringen worden doorgegeven aan de vierde generatie. De hoogleraar neuro-epigenetica wordt beschouwd als een pionier op haar gebied. In haar bekendste experiment worden pasgeboren muizen drie uur lang onvoorbereid van hun moeder gescheiden. Tegelijkertijd wordt hun bewegingsvrijheid beperkt door een buis en keren ze in een  gestreste toestand terug naar hun kroost.

Daarna kunnen duidelijke symptomen van stress worden waargenomen bij de verwaarloosde baby’s.

Zij ontwikkelen bijvoorbeeld depressies, vertonen leerproblemen en zijn minder risicomijdend dan hun soortgenoten die beschermd opgroeien. Hun epigenoom vertoont nieuwe inprentingen die worden doorgegeven aan de volgende generatie. Als deze kennis wordt overgedragen op mensen, kan het schuldgevoel verminderen, zegt Isabelle Mansuy. Mensen met psychische aandoeningen denken vaak dat ze hun leven niet onder controle hebben. “Psychische ziekten – zoals lichamelijke lijden – hebben te maken met de levenservaringen van vorige generaties.” Men moet ze accepterend en behandelen.

Maar zoals de onderzoekers ook in het muismodel vaststelden, kunnen positieve ervaringen een trauma afzwakken. “Een goede omgeving kan positieve veranderingen teweegbrengen,” zei Mansuy.

De kans, om te handelen

Ook Peter Spork benadrukt deze bevinding: “We zijn geen marionetten van onze genen.” Het lot van een persoon staat niet van tevoren vast. Door zijn levensstijl kan hij veel invloed uitoefenen.

“We hebben onvoorstelbare macht over onze genetische samenstelling en die van onze kinderen.”

Sterke banden en positieve ervaringen maken mensen weerbaar, zegt Spork. Volgens hem doen ouders er goed aan gezonde aandacht te besteden aan de levensstijl van hun kinderen. De samenleving zou ook meer moeten investeren in de emotionele en lichamelijke ontwikkeling van de jongste kinderen. De kennis van epigenetische mechanismen geeft ons de kans om te handelen, benadrukt onderzoeker Mansuy. “Het is cruciaal hoe we met elkaar omgaan.”

Bron: https://www.tagblatt.ch/leben/auch-der-schrecken-wird-vererbt-ld.1125467